Αποστολή στην Τυνησία: Σώζοντας δελφίνια, χελώνες και άλλα ευάλωτα είδη με το πρόγραμμα MedBycatch

Από Κώστας Πλιάκος – CNN Greece

Ρεπορτάζ: Κώστας Πλιάκος, Φωτογραφίες-κάμερα: Λευτέρης Παρτσάλης

Στη Λα Γκουλέτ, το μικρό λιμάνι της Τύνιδας από όπου φεύγουν τα ψαράδικα, για παράκτια ή μέση αλιεία στη Μεσόγειο, ο Μοχάμεντ καθαρίζει τα δίχτυα του. Είναι ένας από τους εκατοντάδες ψαράδες στην Τυνησία που καθημερινά σχεδόν βγαίνει μεσοπέλαγα για ψάρεμα.

Ο Μοχάμεντ όμως είναι και ένας από τους δεκάδες ψαράδες τόσο στη χώρα του όσο και γενικότερα στη Μεσόγειο, που εκπαιδεύεται στο πώς να αντιμετωπίζει την παρεμπίπτουσα αλιεία, με απλά λόγια, την τυχαία αλίευση κατά το ψάρεμα θαλάσσιων χελωνών, καρχαριών και σαλαχιών, θαλάσσιων θηλαστικών και πουλιών, κοραλλιών και σπόγγων, που είναι ευάλωτα και μη εμπορεύσιμα είδη.

«Παλαιότερα, όταν πιάναμε κάποιο δελφίνι νιώθαμε μια ευχαρίστηση γιατί κατέστρεφαν τα δίχτυα μας ή γιατί έδιωχναν τα μεγάλα ψάρια. Το ίδιο και με τις χελώνες. Όταν πιάναμε μία χελώνα τη σκοτώναμε, την τρώγαμε και το λίπος της το χρησιμοποιούσαμε ως αλοιφή για ερεθισμούς του δέρματος. Δεν ξέραμε τότε πόσο σημαντικά είναι αυτά τα πλάσματα για τη δουλειά μας και για την ισορροπία στη θάλασσα. Λυπάμαι πολύ που κάποτε συμπεριφερόμασταν έτσι αλλά δεν ξέραμε. Σήμερα πλέον όταν πιάσουμε δελφίνι ή χελώνα, τα απελευθερώνουμε αμέσως πίσω στη θάλασσα».

Η παρεμπίμπτουσα αλιεία (bycatch στα αγγλικά) έχει εξελιχθεί σε μια πραγματική πληγή για τις θάλασσες. Ειδικότερα, σε μια χρονική στιγμή που η υπεραλίευση για πολλά είδη έχει φτάσει στο όριό της και παράλληλα η μόλυνση των θαλασσών με κάθε είδους λύματα και χημικά, αλλά κυρίως με πλαστικά που περνούνκαι στη διατροφική αλυσίδα έχει λάβει εφιαλτικές διαστάσεις, η παρεμπίπτουσα αλιεία δίνει το τελειωτικό χτύπημα στο θαλάσσιο οικοσύστημα.

Με το CNN Greece, βρεθήκαμε στην Τυνησία, μία από τις πέντε μεσογειακές χώρες όπου εδώ και χρόνια βρίσκεται σε εξέλιξη ένα περίπλοκο και φιλόδοξο πρόγραμμα με τον τίτλο MedΒycatch για την αντιμετώπιση της παρεμπίπτουσας αλιείας. Το πρόγραμμα είναι πενταετές και στόχο μεταξύ άλλων έχει τόσο τη συλλογή και αξιοποίηση αξιόπιστων δεδομένων για την παρεμπίπτουσα αλιεία στη Μεσόγειο όσο και στην ανάπτυξη πρακτικών για την αντιμετώπισή της.

Τι είναι η παρεμπίπτουσα αλιεία

Με τον όρο παρεμπίπτουσα αλιεία περιγράφουμε την τυχαία ή μη εσκεμμένη σύλληψη ευάλωτων ειδών κατά τη διάρκεια της διαδικασίας αλίευσης, ειδών όπως θαλάσσιες χελώνες, θαλασσοπούλια, θαλάσσια θηλαστικά, καρχαρίες και σαλάχια, όπως επίσης κοράλλια και σφουγγάρια.

Και θα αναρωτηθεί κανείς: Πόσο μεγάλο είναι το πρόβλημα για να απειλείται η βιοποικιλότητα και η ισορροπία στις θάλασσες;

Μας το λένε πολλές περιβαλλοντικές οργανώσεις, αλλά για τους δύσπιστους υπάρχει και η φετινή έκθεση του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών: Πάνω από 500.000 θαλάσσια θηλαστικά (εκτός πολικών αρκούδων και θαλάσσιων ίππων), αιχμαλωτίζονται κάθε χρόνο και αυτός είναι ο κύριος λόγος που οι πληθυσμοί κάποιων από αυτά τα θηλαστικά έχουν μειωθεί επικίνδυνα και είναι δύσκολο να αυξηθούν και πάλι.

Συνολικά 38 εκατομμύρια τόνοι θαλάσσιων ειδών που δεν αποτελούν στόχο, αιχμαλωτίζονται κάθε χρόνο στα δίχτυα των ψαράδων. Αυτό το νούμερο αντιστοιχεί στο 40% της παγκόσμιας αλιείας. Ένα μεγάλο μέρος από αυτά τα είδη, ρίχνονται πίσω στη θάλασσα νεκρά ή τραυματισμένα ή καταλήγουν σε χωματερές στην ξηρά. Για κάποια είδη, η αναλογία εμπορεύσιμου – μη εμπορεύσιμου είναι πολύ μεγάλη όπως για παράδειγμα στις γαρίδες. Για ένα κιλό γαρίδες το προϊόν παρεμπίπτουσας αλιείας μπορεί να είναι από 5 έως 20 κιλά.

MedΒycatch

Στη Μεσόγειο το πρόβλημα είναι επίσης πολύ μεγάλο και πολλά είδη βρίσκονται σε κίνδυνο. To ΜedΒycatch που ξεκίνησε το 2017, είναι ένα περιβαλλοντικό πρόγραμμα που τρέχει σε πέντε χώρες της Μεσογείου, (Ιταλία, Κροατία, Μαρόκο, Τυνησία, Τουρκία) με σκοπό τη συστηματοποίηση της έρευνας για την παρεμπίπτουσα αλιεία και την έρευνα για την ανάπτυξη καλών πρακτικών που στη συνέχεια θα εφαρμοστούν επί του πεδίου για τη μείωση του προβλήματος.

Το πρόγραμμα φιλοδοξεί να μελετήσει και να μειώσει τις επιπτώσεις της παρεμπίπτουσας αλιείας που προκαλούνται από διάφορα αλιευτικά εργαλεία, όπως οι βενθοπελαγικές τράτες, τα παραγάδια, τα στατικά δίχτυα (gillnets) και τα κυκλικά, (γρι-γρι). Τα στατικά δίχτυα, αυτά δηλαδή που σχηματίζουν περίπου ένα τείχος μέσα στη θάλασσα, αποτελούν σημαντική απειλή για τα είδη που περιγράψαμε παραπάνω, όπως και τα άλλα αλιευτικά εργαλεία, κυκλικά (γρι γρι), συρραμμένα ή αγκίστρια, παραγάδια, συρτές, που αποτελούν επίσης κίνδυνο.

Στο πρόγραμμα συμμετέχουν συνολικά 23 οργανώσεις και φορείς ενώ 7 από αυτές, όπως ο Μεσογειακός Σύνδεσμος για τη Σωτηρία των Θαλάσσιων Χελωνών (MEDASSET), τo Περιφερειακό Κέντρο Δράσης για τις Ειδικά Προστατευόμενες Περιοχές του Περιβαλλοντικού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών με έδρα την Τύνιδα (SPA/RAC), η Ορνιθολογική Ευρώπης και Κεντρικής Ασίας (Birldlife Europe & CentralAsia), που είναι η μεγαλύτερη παγκόσμια οργάνωση που ασχολείται με την προστασία των πουλιών και των βιότοπων τους, η Διεθνής Ένωση για την Προστασία της Φύσης (IUCN), η Συμφωνία για τη Διατήρηση των Κητωδών της Μαύρης θάλασσας, της Μεσογείου και της παρακείμενης περιοχής του Ατλαντικού (ACCOBAMS), η Γενική Διεύθυνση Αλιείας της Μεσογείου, ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (GFCM/FAO) και η οργάνωση WWF Mediterranean Marine Initiative αποτελούν τους συτνονιστές του έργου. Το πρόγραμμα χρηματοδοτείται από το ίδρυμα MAVA.

Όπως λέει στο CNN Greeceo κ. Ανίς Ζαρούκ, υπεύθυνος για το πρόγραμμα MedBycatch του Περιφερειακού Κέντρου Δράσης για τις Ειδικά Προστατευόμενες Περιοχές (SPA/RAC), «το σημαντικό στην περίπτωση του συγκεκριμένου προγράμματος είναι ότι για πρώτη φορά συνεργάζονται τόσες οργανώσεις, ώστε να γίνει μια συστηματική καταγραφή δεδομένων,με ενιαία πρότυπα για τα είδη που αιχμαλωτίζονται και για να εξελιχθούν οι μέθοδοι για τη μείωση της παρεμπίπτουσας αλιείας».

Μέχρι πρόσφατα σχετικά, δεν εφαρμόζονταν ενιαία πρωτόκολλα για την συλλογή δεδομένων, με αποτέλεσμα τα δεδομένα να μην μπορούν να είναι συγκρίσιμα ώστε να διεξάγουμε συμπεράσματα Εκτός από την συλλογή δεδομένων για την αποκόμιση γνώσης σχετικά με τις τυχαίες συλλήψεις ευάλωτων ειδών, το πρόγραμμα στόχο έχει: την ευαισθητοποίηση αλιέων και άλλων ομάδων που ασχολούνται με τα προϊόντα αλιείας, τη δημιουργία των προϋποθέσεων για την εφαρμογή βιώσιμων αλιευτικών πρακτικών, την εκπαίδευση σε βιώσιμες αλιευτικές πρακτικές

Ειδικοί παρατηρητές, συνοδεύουν τους ψαράδες στα ανοιχτά κατά τη διάρκεια της δουλειάς τους και καταγράφουν τα πάντα. Καταγράφουν όλα τα δεδομένα της ψαριάς, τα ευάλωτα είδη που αιχμαλωτίζονται βάσει πρωτοκόλλου και στη συνέχεια τα δεδομένα αυτά ενημερώνουν μία βάση δεδομένων από την οποία εξάγονται συμπεράσματα.

Όπως λέει στο CNN Greece o κ. Χάμζα Μπεν Χλίμα, παρατηρητής στο MedΒycatch, «όλες αυτές οι πληροφορίες που συγκεντρώνονται πάνω στο σκάφος μας δίνουν μια ιδέα για τις ζώνες όπου μπορούμε να βρούμε ευάλωτα είδη και να συμβουλεύουμε τους ψαράδες. Ακόμα κι αν αυτά τα είδη δεν έχουν εμπορική αξία, είναι πολύ σημαντικά για τη διατήρηση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας. Στο πλαίσιο της αποστολής μου στη θάλασσα, βοηθώ τους ψαράδες σε όλες τις αλιευτικές δραστηριότητες. Έτσι έχει δημιουργηθεί μια σημαντική, ισχυρή συνεργασία. Καμιά φορά, μάλιστα, με καλούν για να μου δώσουν ακριβείς συντεταγμένες, αν έχει συλληφθεί τυχαία κάποια χελώνα ή δελφίνι» καταλήγει ο κ. Χλίμα.

Ο κ. Ζαρούκ επισημαίνει ότι στην Τυνησία αυτή τη στιγμή οι παρατηρητές βγαίνουν στη θάλασσα με τους ψαράδες από 23 λιμάνια συνολικά και περνούν πολλές ώρες καθημερινά μαζί τους για να καταγράψουν ότι συμβαίνει κατά τη διάρκεια του ψαρέματος. Έτσι έχουν συγκεντρωθεί δεδομένα δύο ετών για το πρόβλημα. «Είναι μια δουλειά που για να γίνει πρέπει να χτιστεί εμπιστοσύνη μεταξύ ψαράδων και παρατηρητών. Είναι κάτι που πήρε καιρό για να γίνει γιατί οι ψαράδες έπρεπε να καταλάβουν ότι οι παρατηρητές δεν ήταν εκεί για να τους ελέγχουν αλλά για να συγκεντρώσουν στοιχεία και να τους βοηθήσουν» καταλήγει ο κ. Ζαρούκ.

Για τη συλλογή των δεδομένων χρησιμοποιούνται τρεις μέθοδοι και συγκεκριμένα: Η παρατήρηση πάνω σε αλιευτικό σκάφος από εκπαιδευμένους ερευνητές, συνεντεύξεις σε αλιείς στα λιμάνια και συμπλήρωση ερωτηματολογίων, αλλά και αυτοαναφορές αλιέων. Στην Τυνησία το πρόγραμμα MedΒycatch τρέχει σε συνεργασία με το Τμήμα Αλιείας και Υδατοκαλλιεργειών του Υπουργείου Γεωργίας της Τυνησίας (DGPA) και του Εθνικού Ινστιτούτου Επιστημών και Τεχνολογίας της Θάλασσας (INSTM), καθώς και με την πολύτιμη συμβολή των οργανώσεων AAO (Association Les Amis des Oiseaux) και WWF Tunisie.

Η κυρίαΆσμα Μπεν Άμπντα επικεφαλής του τμήματος Αλιείας και Υδατοκαλλιεργειών (CRDA) Τύνιδας, μας λέει ότι ο ρόλος της είναι να φέρνει σε επαφή τους αλιείς με τους παρατηρητές του προγράμματος και να εγγυάται την απρόσκοπτη λειτουργία του. Τονίζει επιπλέον ότι στα χρόνια που τρέχει το πρόγραμμα έχει δει μια αλλαγή στην συμπεριφορά των αλιέων ως προς την παρεμπίπτουσα αλιεία ευάλωτων ειδών.

Ο κ. Μαρουέν Μπντίουι, Ερευνητής στο Εθνικό Ινστιτούτο Επιστημών και Τεχνολογίας της Θάλασσας (INSTM) και υπεύθυνος του προγράμματος στην Τυνησία, μας λέει χαρακτηριστικά ότι σε κάποιες ψαριές, τα εμπορεύσιμα θαλάσσια είδη που πιάνονται είναι μόνο το 20% του συνολικού όγκου. Το υπόλοιπο 80% των ειδών που πιάνονται πετιούνται πίσω στη θάλασσα ζωντανά ή νεκρά και πολλά από αυτά τα είδη βρίσκονται σε κίνδυνο εξαφάνισης.

Στο Ινστιτούτο Επιστημών και Τεχνολογίας της Θάλασσας γίνονται δοκιμές για την αντιμετώπιση της παρεμπίπτουσας αλιείαςκαι ο κ. Μπντίουι μας εξήγησε πως μια νέα γενιά αγκιστριών δεν τραυματίζει θανάσιμα τα απειλούμενα είδη και κάνει ευκολότερη την απελευθέρωσή τους. Επιπλέον μας έκανε μια επίδειξη με το πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν μεταλλικά πλέγματα στα δίχτυα των μηχανότρατων για να εμποδίζουν την παγίδευση μεγάλων ψαριών.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Δεύτερη φάση

Το πρόγραμμα MedBycatch, βρίσκεται ήδη στη δεύτερη φάση του η οποία θα ολοκληρωθεί τον Οκτώβριο του 2022. Σε αυτή τη φάση, οι συμμετέχοντες θα επικεντρωθούν στην ανάπτυξη του κατάλληλου εξοπλισμού και μεθόδων ανά τύπο αλιευτικού εργαλείου και ανά θαλάσσιο είδος, με στόχο τη μείωση των τυχαίων συλλήψεων ευάλωτων ειδών χρησιμοποιώντας τα δεδομένα που συλλέχθηκαν στηνπρώτη φάση (Σεπτέμβριος 2017 – Ιούνιος 2020).

«Πολλές φορές οι ίδιοι οι ψαράδες έρχονται και μας λένε ότι κάποια είδη έχουν να εμφανιστούν στα δίχτυα τους τρία ή και τέσσερα χρόνια. Αυτή τη στιγμή πραγματοποιούμε δοκιμές για την μείωση της παρεμπίπτουσας αλιείας και όταν τις ολοκληρώσουμε θα προτείνουμε στο υπουργείο αλιείας μια στρατηγική για την αντιμετώπιση του προβλήματος», μας λέει ο κ. Μπντίουι.

Στη δεύτερη φάση του προγράμματος, στην οποία βρισκόμαστε τώρα, συνεχίζεται η συλλογή δεδομένων από τους παρατηρητές, σε Τουρκία, Μαρόκο, Ιταλία και Κροατία με τον ίδιο τρόπο που περιγράψαμε παραπάνω και με επιπλέον σκοπό συστάσεις πολιτικής που θα οδηγήσουν σε αποτελεσματικές στρατηγικές για την αντιμετώπιση της Παρεμπίπτουσας Αλιείας σε Εθνικό και Περιφερειακό επίπεδο.

Ο ρόλος του MEDASSET

Από τον Σεπτέμβιο του 2017 που ξεκίνησε το πρόγραμμα MedBycatch έως τώρα, , το MEDASSET ως μία από τις 7 οργανώσεις της Συντονιστικής Επιτροπής, συνέβαλλε στην σύνταξη του κοινού πρωτοκόλλου παρακολούθησης των επιπτώσεων της παρεμπίπτουσας αλιείας στις θαλάσσιες χελώνες, έκανε τη σύνταξη αναφοράς για τους πληθυσμούς θαλάσσιας χελώνας στη Μεσόγειο, παρείχε συμβουλές για την εκπαίδευση ερευνητών και την συλλογή δεδομένων, άσκησε πιέσεις σε θεσμικά όργανα σε Περιφερειακό επίπεδο για την ανάδειξη του προβλήματος, και ενημέρωσε με διάφορες δράσεις το ευρύ κοινό για το πρόβλημα.

Το MEDASSET επίσης συντονίζει την έρευνα και το σύνολό των δράσεων στην Τουρκία, σε συνεργασία με τις τοπικές οργανώσεις WWF Turkey, DEKAMER, Doga Dernegi και TUDAV.

Όπως λέει στο CNN Greece η κυρία Νάντια Ανδρεανίδου, υπεύθυνη προγραμμάτων και πολιτικής του MEDASSET και συντονίστρια του ποργράμματος MedBycatch για την Τουρκία, στόχος του MEDASSET μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος είναι να συνεχιστεί η εφαρμογή των μέτρων για τη μείωση της παρεμπίπτουσας αλιείας, τα οποία θα μπορούσαν να εφαρμοστούν σε όλη τη Μεσόγειο.

Ανησυχητικά στοιχεία

• Περισσότερα από 300.000 θαλασσοπούλια,συμπεριλαμβανομένων και 15 ειδών άλμπατρος που απειλούνται με εξαφάνιση εκτιμάται ότι πεθαίνουν κάθε χρόνο σε παραγάδια και σε δίχτυα μηχανότρατων.
• Άλλα 400.000 θαλασσοπούλιααιχμαλωτίζονται και πεθαίνουν σε στατικά δίχτυα κάθε χρόνο.
• Περισσότερες από 132.000 θαλάσσιες χελώνεςαιχμαλωτίζονται κάθε χρόνο στη Μεσόγειο. Αυτή η αιχμαλωσία καταλήγει σε περίπου 44.000μη εσκεμμένουςθανάτους, ενώ πολλές ακόμη θανατώνονται εσκεμμένα.
• Τα μικρά σκάφη που χρησιμοποιούν παραγάδια πελάγους ή βενθοπελαγικά παραγάδια αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό των αλιευτικών στη Μεσόγειο και προκαλούν περισσότερους θανάτους θαλάσσιων χελωνών από τα μεγάλα αλιευτικά που χρησιμοποιούν κυρίως δίχτυα τράτας βυθού και παραγάδια πελάγους.

Διαβάστε το ρεπορτάζ στο CNN Greece